Wat het goede leven voor allen is, is een vraag die op mondiaal en ook Europees niveau speelt. Enerzijds omvat deze vraag de gehele mensheid en de hele samenleving. Anderzijds spitst deze vraag zich toe op mensen die in onze samenleving in de knel zitten, zoals vluchtelingen, mensen die in armoede leven, en mensen die lijden onder mensenrechtenschendingen. Op beide zijden zal tijdens het onderzoek gefocust worden.

Binnen dit onderzoek wordt ‘Het goede leven voor allen’ geïnterpreteerd als een eigentijdse vertaling van wat binnen de christelijke traditie wordt aangeduid met ‘het rijk Gods’. Tegelijkertijd sluit ‘het goede leven voor allen’ aan op de notie van ‘het heil der zielen’. ‘Het heil der zielen’ is een begrip dat de Orde van Predikers (de dominicanen) gebruiken, omdat hun verkondiging is gericht op het heil van de mensen. Het DSTS hoopt aan te tonen dat deze twee klassieke begrippen, ‘het rijk Gods’ en ‘het heil der zielen’, een positieve rol kunnen spelen in de geseculariseerde Nederlandse samenleving.

Het Nederlandse landschap kenmerkt zich door een grote diversiteit aan (post)seculiere levensovertuigingen en religieuze gemeenschappen. Door te kijken vanuit een dominicaans-theologisch perspectief, wil het DSTS onderzoeken welke elementen bijdragen aan ‘het goede leven voor allen’. Maar doordat we in zo’n religieus divers landschap wonen, wordt ook specifiek gezocht naar elementen die kunnen bijdragen aan een interreligieuze theologie die een verbinding maakt tussen enerzijds (het christelijke) ‘het heil der zielen’ en andere heilstradities.

Daarom zal het onderzoek vertrekken vanuit een theologisch-hermeneutische reflectie op het Bijbelse beeld van ‘het rijk Gods’. Vervolgens zal er met een cultuur- en maatschappijtheologische blik worden nagedacht over wat ‘het rijk Gods’ kan betekenen in een wereld waarin:

1. een religieuze duiding van de wereld niet meer vanzelfsprekend is;
2. verschillende religies en levensbeschouwingen hun claim van universele en exclusieve waarheid achter zich hebben gelaten;
3. een ‘seculiere’ interpretatie van de Bijbelse boodschap gewoon is geworden.

Het onderzoek bestaat uit vier deelprojecten die hieronder kort worden toegelicht.

Binnen de geschiedenis van de Orde van de Predikers komen een aantal grote theologische denkers voor. Denk bijvoorbeeld aan de middeleeuwse Meister Eckhart en Catharina van Siena en meer recent aan Marie-Dominique Chenu (1895-1990), Yves Congar (1904-1995) en Edward Schillebeeckx (1914-2009).

Meister Eckhart en Catharina van Siena zijn dominicaanse mystici. Hun geschriften zullen bestudeerd worden om te ontdekken welke input de mystieke kant van de dominicanen kan leveren in de zoektocht naar het goede leven voor allen.

Chenu, Congar en Schillebeeckx hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de theologie van de aardse waarden, die rond het Tweede Vaticaans Concilie opkwam. Hun werk kan een licht werpen op wat in onze tijd bijdraagt aan het goede leven voor allen.

Daarnaast zal ook de dominicaan Georges Anawati (1905-1994) bestudeerd worden. Anawati was directeur van het Institut dominicain d’études orientales in Caïro. Hij heeft in de jaren vijftig de eerste aanzet gegeven tot een culturele en theologische dialoog tussen christendom en islam.

Het werk van deze dominicanen zal steeds vertaald moeten worden naar de huidige maatschappelijke vraagstukken. Dit maakt dit project tot een ‘dominicaans project’ dat past bij het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving. De theologische reflectie vindt plaats in een voortdurend en kritisch gesprek met de eigen traditie. En daarbij is het centrum onafhankelijk van kerk en staat.

De resultaten van dit onderzoek zullen worden gepubliceerd in de vorm van wetenschappelijke artikelen en een boek.

De Latijns-Amerikaanse bevrijdingstheologie is een richting binnen de theologie die in de jaren zestig van de vorige eeuw is opgekomen. Belangrijke thema’s binnen de bevrijdingstheologie zijn de omgang met armoede, milieu en mensenrechten. Binnen dit onderzoek zal onderzocht worden wat de bevrijdingstheologie ons in onze tijd en samenleving kan leren over deze onderwerpen. Daarbij zal onder andere het werk van Gustavo Gutierrez, een belangrijke vertegenwoordiger van de bevrijdingstheologie en sinds 2004 dominicaan, bestudeerd worden. Ook zullen veel andere onderwerpen mee gaan spelen, zoals feministische, postkoloniale en ecotheologieën, omdat deze nauw verbonden zijn met de bevrijdingstheologie.

Dit project zal resulteren in enkele artikelen en een boek.

Nederland, en ook Europa, wordt steeds diverser. Om de vraag te beantwoorden wat een goed leven voor allen is, kunnen we ons niet alleen beperken tot het christelijke perspectief. Het is ook van belang te kijken naar hoe andere levensbeschouwingen (religieuze en niet religieuze) hier een antwoord op geven. En de vervolgvraag is dan of er er waarden en overtuigingen zijn die de verschillende tradities met elkaar delen of die op elkaar aansluiten.

Aan dit project zal gewerkt worden door een aantal (gast)hoogleraren van de Akademie der Weltreligionen in Hamburg, te weten:

• prof. dr. Sallie B. King (Boeddhisme)
• prof. dr. Anantanand Rambachan (Hindoeïsme)
• prof. dr. Ephraim Meir (Jodendom)
• prof. dr. Katajun Amipur (Islam)

Deze hoogleraren waren onderdeel van het mastercollege ’theologie van het goede leven voor allen vanuit transreligieus perspectief’ dat Manuela Kalsky tijdens haar gasthoogleraarschap aan de Akademie der Weltreligionen (april-juli 2016) heeft gegeven.

Dit project zal resulteren in enkele artikelen en een boek dat in samenwerking met de Akademie der Weltreligionen uitgegeven zal worden.

Het voortdurende gesprek tussen niet-gelovigen en gelovigen van verschillende tradities staat centraal in het vierde project. Dit gesprek wordt gevoerd en gedeeld in interviews, verslagen, blogs en discussies die op Nieuwwij.nl geplaatst worden en in gedrukte vorm terug te vinden zullen zijn in o.a. het dominicaanse Tijdschrift voor Geestelijk Leven.

In een globaliserende wereld die gekenmerkt wordt door migratie is zo’n interlevensbeschouwelijke dialoog van groot belang. Niet alleen is het van belang dat we vooroordelen overwinnen door de ontmoeting met, en het vergaren van informatie over, andere religies en levensbeschouwingen. Ook de zoektocht naar hoe we verschillen kunnen verbinden en tot overeenstemming in het ethisch handelen kunnen komen, zijn vruchten van deze dialoog.

Dit onderzoeksprogramma zal worden uitgevoerd in samenwerking met verschillende partners:

• de dominicaanse activiteitencentra
• de Vrije Universiteit Amsterdam
• het dominicaanse Institut M.-Dominique Chenu in Berlijn
• de Akademie der Weltreligionen in Hamburg
• de zelfstandige stichting Nieuw Wij

De leiding van het onderzoek ligt in handen van prof. dr. Manuela Kalsky, directeur van het DSTS en leerstoelhouder van de Edward Schillebeeckx-leerstoel voor Theologie en Samenleving aan de Faculteit der Godgeleerdheid van de Vrije Universiteit te Amsterdam.

Via de Edward Schillebeeckx-leerstoel zal actief gezocht worden naar samenwerking met de wetenschappelijke staf van de Vrije Universiteit Amsterdam.

De eigen bijdrage van het DSTS ligt specifiek in de theologische reflectie op het onderzochte fenomeen, en vooral in het ontwikkelen van een theologische hermeneutiek van het goede leven voor allen.

De resultaten wil het DSTS delen met anderen. Dit zal het DSTS doen via de dominicaanse activiteitencentra en Nieuwwij.nl. Op die manier kan het onderzoek een breek bereik vinden.

Beoogd wordt om in de loop van het onderzoeksprogramma drie boeken en een aantal artikelen te publiceren. Ook zal ernaar gestreefd worden drie Summer Schools te organiseren met internationale gasten. De Summer Schools zullen mede door de Edward Schillebeeckx-leerstoel worden georganiseerd.

Het DSTS zal bovendien voor de dominicaanse achterban elk jaar een bijeenkomst in één van de dominicaanse vormingscentra organiseren. Tijdens deze bijeenkomsten zal de inhoud van het onderzoeksthema gepresenteerd en bediscussieerd worden.

In het voorjaar van 2021 zal een afsluitend symposium georganiseerd worden, waarin de resultaten van de schillende projecten en hun onderlinge samenhang worden gepresenteerd.

Bibliografie selectie Het Goede Leven Voor Allen

Het DSTS is opgericht door de Nederlandse provincie van de dominicanen als vrijplaats voor theologische reflectie op de actualiteit van kerk, samenleving en cultuur. Tegenwoordig komt het fenomeen ‘meervoudige religieuze binding’ steeds vaker in de samenleving voor. Mensen gaan vaker religieus gemengde relaties aan. Ook kiezen mensen uit persoonlijke interesse er vaker voor om (elementen uit) meerdere religies te combineren. Hierdoor ontstaat een verbinding met meer dan één levensbeschouwelijke traditie of gemeenschap. Dit roept vragen op naar wat dit betekent voor de binding van mensen aan gemeenschappen. Bij welke gemeenschap horen ze? Wat bindt hen? Hoe geven ze uiting aan deze verbondenheid? Het onderzoek ‘Meervoudige religieuze binding als toekomstperspectief op religie in Nederland?’ wil hierop een antwoord vinden.

Het onderzoek bestaat uit vier onderdelen:

• het definiëren van het begrip ‘meervoudige religieuze binding’;
• het ontwikkelen van een nieuwe, interdisciplinaire en interculturele hermeneutiek voor het fenomeen ‘meervoudige religieuze binding’ in de westerse context vertrekkend vanuit niet-westerse religies;
• kwalitatief en exploratief empirisch onderzoek om het verschijnsel van meervoudige religieuze binding in Nederland in kaart te brengen;
• aanbevelingen formuleren hoe in Nederland met dit fenomeen omgegaan kan worden. Daarbij wordt met name gefocust op het onderwijs, de geestelijke verzorging en de media.

In dit project werken het DSTS, de Faculteit der Godgeleerdheid van de Vrije Universiteit, waar de Edward Schillebeeckx Leerstoel is ondergebracht, en De Nieuwe Liefde samen. Aan de Vrije Universiteit wordt het NWO-onderzoek ‘Multiple religious belonging: hermeneutical and empirical explorations of hybrid religiosity’ uitgevoerd. Dit onderzoek en het DSTS-onderzoek zijn wederzijds complementair. De bevindingen van het NWO- en het DSTS-onderzoek worden gepresenteerd en besproken in (populair)wetenschappelijke artikelen, boekpublicaties, en publieksprogramma’s. De publieksprogramma’s georganiseerd door de Edward Schillebeeckx Leerstoel vinden plaats in De Nieuwe Liefde. De Nieuwe Liefde is een centrum voor debat, bezinning en poëzie en samen met het DSTS initiatiefnemer van deze leerstoel.

Dit onderzoek aan het DSTS heeft al een aantal boekpublicaties opgeleverd. Meer informatie over deze boeken vind u onder ‘Boeken‘

Daarnaast organiseerde het DSTS verschillende publieksactiviteiten. Een voorbeeld hiervan is het kloostertafelgesprek in het Dominicanenklooster Huissen. Daarnaast zijn populairwetenschappelijke artikelen met regelmaat op Nieuwwij.nl gepubliceerd. Nieuwwij.nl is de toonaangevende website op het gebied van culturele en levensbeschouwelijke diversiteit en is onderdeel van Project W!J. Dit project was tot 2017 onderdeel van het DSTS.

Het DSTS bood in het kader van dit onderzoek enkele onderzoekers een tijdelijke onderzoeksplek. De tijdelijke onderzoekers waren dr. Taede Smedes, Matthias Kaljouw MA, Bart Mijland MA en Anke Liefbroer MA MSc.

In nauwe samenwerking met het DSTS wordt aan de Vrije Universiteit het NWO-onderzoek ‘Multiple religious belonging: hermeneurical and empirical explorations of hybrid religiosity’ uitgevoerd. De centrale vraag is hoe het fenomeen van ‘multiple religious belonging’ de traditionele westerse notie van ‘religie’ en ‘religious belonging’ verandert en wat dit betekent voor de Nederlandse samenleving in de 21ste eeuw. Dit NWO-onderzoek wordt uitgevoerd door prof. dr. Manuela Kalsky in de functie van leerstoelhouder van de Edward Schillebeeckx Leerstoel, prof. dr. André van der Braak, dr. Joantine Berghuijs, postdoc, en drs. Daan Oostveen, PhD-student.

Dit NWO-onderzoek bestaat uit twee projecten. Het eerste project behelst conceptueel en hermeneutisch onderzoek. Er wordt gezocht naar een conceptuele verheldering van het begrip ‘multiple religious belonging’. Daarnaast wordt er door vergelijkend hermeneutisch onderzoek een pluralistische, interculturele hermeneutiek voor ‘multiple religious belonging’ gezocht die bruikbaar is binnen de westerse context.

Het tweede project behelst kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar het fenomeen ‘multiple religious beloning’ in de huidige Nederlandse samenleving. Dr. Joantine Berghuijs voerde samen met onderzoeksbureau Motivation in 2014 een landelijke steekproef uit. Daaruit concludeerde ze dat 17% van de ondervraagde mensen zelf aangaf multireligieus te zijn. Deze uitkomsten leidden tot een maatschappelijke en theologische discussie over de veranderingen in het levensbeschouwelijke landschap. In 2016 herhaalde Anke Liefbroer MSc MA dit onderzoek onder deelnemers van activiteiten van de dominicaanse centra in Nederland. Hieruit kwam naar voren dat een nog groter deel van de mensen multireligieus blijkt te zijn. Op basis van de onderzoeksresultaten zullen de onderzoekers aanbevelingen doen hoe om te gaan met meervoudige religieuze bindingen in het publieke domein. Ze zullen daarbij met name focussen op het domein van de media, het onderwijs en de geestelijke verzorging.

De publieksprogramma’s van de Edward Schillebeeckx leerstoel vinden altijd plaats in De Nieuwe Liefde, centrum voor debat, bezinning en poëzie. In deze publieksprogramma’s wordt het onderzoek naar het fenomeen van meervoudige religieuze binding vertaald naar het grotere publiek.

Om de centrale onderzoeksvraag te beantwoorden heeft het DSTS een gestructureerd overzicht gegeven van vigerende conficties en hun effecten. Dit overzicht kwam tot stand door een vergelijkende analyse te maken van de wij-vocabularia van een aantal sterk verschillende, zich (trans) formerende gemeenschappen in Nederland. Een interdisciplinaire groep onderzoekers,waar dr. André Lascaris, dr. Joep de Hart en promovenda Nora Asrami deel van uitmaakten, werkte aan het opstellen van deze vergelijking.

In seminars werkte de onderzoeksgroep aan de ontwikkeling van een gemeenschappelijk theoretisch kader en presenteerden de onderzoekers beurtelings de vorderingen van hun eigen deelonderzoek. Gasten van buitenaf gaven hierbij incidenteel feedback. Onder deze gasten bevonden zich dr. Willem Schinkel, socioloog aan de Erasmus Universiteit, en dr. Marc de Kesel, filosoof en verbonden aan de Radboud Universiteit, gaven daarbij incidenteel feedback.

Resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd op de website Nieuwwij.nl, onderdeel van Project W!J, besproken in bijeenkomsten en uitgegeven in boekvorm.

Project W!J, een project van het DSTS, had tot doel om de dialoog tussen religie en samenleving in Nederland te bevorderen. Net als in het onderzoeksproject werd er door dit project gezocht naar een ‘nieuw wij’ dat niet op uitsluiting maar juist op participatie van alle burgers in Nederland is gericht. Door middel van informatieverstrekking en communicatie poogde Project W!J het zelfoplossend vermogen van mensen te versterken waardoor mensen zelf gaan bouwen aan dit nieuwe wij.

Project W!J is ontstaan op initiatief van het DSTS, Stichting Echte Welvaart en Interreligieuze werkplaats/Intermonde. Samen hebben zij in de zomer van 2008 het voorstel tot Project W!J ingediend bij het ministerie van VROM. Het ministerie honoreerde het voorstel en zo kon project W!J in december 2008 van start gaan.

Het motto van Project W!J was ‘verbind de verschillen’. Het ging er vanuit dat we naar onderlinge verbinding kunnen zoeken en tegelijkertijd de verschillen onder ogen kunnen zien. Het hart van het project werd gevormd door de multimediale website Nieuwwij.nl. Op Nieuwwij.nl werd volop ruimte gegeven aan diversiteit en controversiële meningen en worden bezoekers uitgenodigd te reageren. Ook de onderzoeksgroep van ‘Op zoek naar een nieuw wij’ had een ruimte op deze site. Daarnaast werden activiteiten georganiseerd waar mensen elkaar ontmoetten en zo met elkaar de verbinding aan konden gaan.

Project W!J was tot eind 2017 onderdeel van het DSTS. Per 1 januari 2018 is Project W!J verzelfstandigd. De stichting Nieuw Wij beheert momenteel de website Nieuwwij.nl en de activiteiten W!J-leert, W!J-werkt, W!J-adviseert en W!J-spreekt.